Rodzaje

UWAGA! Zanim zaczniesz tę lekcję, dobrze byłoby przejrzeć post o deklinacji, który znajdziesz TUTAJ. 

Rodzaj gramatyczny, od którego zależy deklinacja w języku valyriańskim, jest niezwykle istotny. Pojęcie podstawowych zasad panujących nad rodzajem gramatycznym jest o tyle ważne, iż pomaga ono w dopasowaniu danego słowa do odpowiedniej kategorii deklinacji, dzięki czemu nie trzeba wszystkiego wkuwać. Zwykle wystarcza przypomnienie sobie pewnych regułek, które znajdziesz poniżej. 

Jak zwykle na początku postu wyjaśnię po krótce czym jest rodzaj gramatyczny. Jeżeli nie masz z tym problemu, możesz przejść od razu do części II, gdzie dokładnie wyjaśniam to zagadnienie w języku valyriańskim. I jak zawsze życzę miłej zabawy podczas lektury!

Część I: Czym jest rodzaj gramatyczny?

Rodzaj gramatyczny dzieli rzeczowniki na kilka kategorii. W języku polskim mamy trzy główne rodzaje: męski, żeński oraz nijaki. Od nich zależy odmiana przymiotnika (np. nie mówimy zielony maska, tylko zielona maska). 

Podobnie jest w języku valyriańskim, lecz tutaj dodatkowo w zależności od rodzaju gramatycznego dany wyraz dopasujemy do odpowiedniej grupy deklinacji, o której więcej możesz przeczytać w zakładce "Deklinacja" w górnym menu strony.

Część II: Rodzaje w języku valyriańskim.

Są cztery rodzaje w języku valyriańskim:

1. Księżycowy (hūrenkor qogror)
2. Słoneczny (vēzenkor qogror)
3. Ziemski (tegōñor qogror)
4. Wodny (embōñor qogror)

Zwykle większość rzeczowników rodzaju księżycowego kończy się na samogłoskę, słonecznego na -s, ziemskiego na -n, a wodnego na -r. Jednakże nadal istnieje znacząca ilość wyjątków od tej reguły. Przykładem są wszystkie rzeczowniki w paucal, czyli czymś pomiędzy liczbą pojedynczą, a mnogą (dokładniejsze wyjaśnienie znajdziesz TUTAJ), które kończą się na -n. Kolejnym przykładem są rzeczowniki zbiorowe, które kończą się na -r, niezależnie od ich rodzaju.

Można wyróżnić kilka luźnych zasad dotyczących tego, do jakiego rodzaju dany rzeczownik należy (lecz od tych reguł mogą znaleźć się wyjątki):

• Słowa oznaczające ludzi są zwykle rodzaju księżycowego lub słonecznego: vala "człowiek", abra "kobieta", muña "matka", quptys "poganin", zentys "gość", āeksio "mistrz", dohaeriros "niewolnik", itp.

• Zwierzęta dzienne zwykle znajdują się w odmianie słonecznej, np. gryves "niedźwiedź", zaldrīzes "smok," hobres "koza", ñombes "słoń", a te nocne w księżycowej, np. zokla "wilk", atroksia "sowa", kēli "kot"
• Turgon "robak" należy do rodzaju ziemskiego, zapewne dlatego że żyje sobie w ziemi :)

• Nazwy zawodów są zwykle rodzaju słonecznego: azantys "żołnierz", dārys "król", voktys "kapłan", loktys "marynarz", itp.

• Części ciała są zwykle rodzaju słonecznego, np. deks "stopa", kris "noga", relgos "usta", pungos "nos", naejos "pierś", itp.
• Wyjątkiem są: ōghar "włos", który jest rodzaju wodnego oraz ñōghe "ramię", które jest rodzaju księżycowego
• Ta zasada nie dotyczy jednak narządów wewnętrznych. Na przykład qablos "wątroba" jest rodzaju słonecznego, prūmia "serce" oraz iemny "żołądek" są rodzaju księżycowego, a kyndrir "jelita" są rodzaju wodnego

• Nazwy jedzenia oraz roślin są zwykle rodzaju ziemskiego, np. havon "chleb", parklon "mięso"

• Nazwy płynów oraz rzeczy z nimi związanych są zwykle rodzaju wodnego, np. iēdar "woda", ānogar "krew", embar "morze", qelbar "rzeka", nāvar "jezioro"
• averilla "wino" odmienia się według odmiany księżycowej, lecz należy do rodzaju wodnego 

• Nazwy wyposażenia wojskowego są zwykle rodzaju księżycowego, np. gelte "hełm", korze "miecz długi", azandy "miecz krótki"

• Nazwy metali są zwykle rodzaju ziemskiego, np. āeksion "złoto", gēlion "srebro", brāedion "miedź", korzion "żelazo"
• Brāedāzma jest rodzaju księżycowego, lecz tylko dlatego że ma przyrostek -āzma 

• Bardzo częste jest zjawisko, gdzie w przypadku wyrazów tworzących naturalne pary, np. tala "córka" ~ trēsy "syn", mają one ten sam rodzaj, lecz różną deklinację (lub vice versa).

W razie pytań bądź zauważenia jakichkolwiek błędów, śmiało pisz o tym w komentarzach!

Słownik - E

E

• ēdrugon ['eːdrugon] perfect: ēdrutan 

1. spać

Valar ēdrussis - Wszyscy muszą spać.

• eglie ['egli͡e] -ior

1.  wysoki

Voktys Eglie aōt gaomilaksir teptas. — Wysoki Kapłan dał ci misję. 

• egros ['egros] rzecz. S.

1. krawędź
2. miecz
3. ostrze

 

• egry ['egry] rzecz. K.

1. nóż

 

Vala egromy rōbir ezīmza. — Człowiek przedziela figę nożem.

 

• eleks ['eleks] rzecz. S.

1. ucho

 

• elēnar [e'leːnar] rzecz. W.

1. fala

 

• elēni [e'leːni] rzecz. K.

1. muzyka

 

• ēlie ['eːli͡e] -ior przym. III

1. pierwszy
2. podstawowy

 

• ēlī ['eːliː] 

1. pierwszy

 

Sparos ēlī morghūlilza? — Kto zginie pierwszy?

 

• emagon [e'magon] perfect: ēdan

1. mieć

 

• embar ['embar] rzecz. W.

1. morze

 

Olvie hen embraro tolmiot nykēlot avy ivestragon issa. — Ileż informacji muszę ci dostarczyć zza mórz.

 

• embōña [em'boːƞa] -ys -on -or przym.I

1. wodny

 

• endie ['endi͡e] -ior przym.III

1. zachodni

 

• ēngos ['eːŋgos] rzecz. S.

1. język (organ)
2. język (np. obcy)

 

Valyrio muño ēngos ñuhys issa. — Valyrian is my mother tongue.
Muño ēngos — język ojczysty
Quptenkos Ēngoso ȳdrassis? — Mówisz we Wspólnym Języku?

Quptenkos Ēngoso — Wspólny język

 

• enkagon ['eŋkagon]

1. być dłużnym

Dāervose jevosy yne enkot daor. — Nie jesteś mi dłużna za twoją wolność. 
 

• epagon [e'pagon] perfect: eptan

1. pytać
2. prosić

Skoros ynot epilu? — O co byś mnie poprosił?

 

• epses ['epses] rzecz. S.

1. samica kozy

 

• ērinagon [eːri'nagon]

1. wygrywać

 

• ezīmagon [e'ziːmagon] 

1. dzielić; +va - dzielić na

 

Vala egromy rōbir ezīmza. — Człowiek przedziela figę nożem.

 

Wszystkie wyjaśnienia skrótów znajdziecie TUTAJ. 

Słownik - D

 D

• dāez [daːe̯z] dāerior przym.II

1. wolny 
   Yne sytivīlībilāt? Hae dāero valoti? — Będziecie dla mnie walczyć? Jako wolni ludzie?

• dāerves ['daːe̯ɾves] rzecz. S.

1. wolność
   

• daomior ['dao̯mi͡or] rzecz. K.

1. deszcze

• daor [dao̯r], [da'or] 

1. nie
   

• daorun ['dao̯ɾun] rzecz. Z.

1. nic

• daorys ['dao̯ɾys] rzecz. S.

1. nikt
   

Daorys ziry ōdrikilza. — Nikt go nie skrzywdzi.

• dāria ['daːɾi͡a] rzecz. K.

1. królowa 

• dārilaros [daːɾi'laɾos] rzecz. S.

1. książę
2. księżniczka 

• dārion ['daːɾi͡on] rzecz. Z. 

1. królestwo 

Dāria Sikudo Dārȳti Vestero. — Królowa Siedmiu Królestw Westeros. 

• dārys ['daːɾys] rzecz. S. 

1. król 

• derēbagon [de'ɾeːbagon] perfect: derēptan

1. zbierać 

Vala Aero syt rōbra derēbza. — Ten człowiek zbiera figi dla Aerysa

• dohaeragon [do'hae̯ɾagon] perfect: dohaertan

1. służyć 

• dohaeriros [do'hae̯ɾiɾos] rzecz. S.

1. niewolnik 

• dore ['doɾe] dorior przym. II

1. nie 

Dorior dārion udrirzi mijessis. — Nie ma państwa, w którym nie ma języka.

• dōron ['doːɾon] rzecz. Z.

1. kamień

• dovaogēdy [dovao̯'geːdy] rzecz. K.

1. Nieskalani 

Dovaogēdys! Naejot memēbātās! — Nieskalani! Naprzód! 

• drakarys [dra'kaɾys] rzecz. S.

1. smoczy ogień 

• dubys ['dubys] rzecz. S.

1. rodzeństwo

• drēje ['dreːje] przym. II

1. prawdziwy

Dārys issa vestris, se prūmio ñuho konir drējior issa. — Oni mówią, że on jest królem i według mnie to jest prawdziwe. 

• dȳñes ['dyːɲes] rzecz. S.

1. zwierzę
 

Słownik - B

 
 
 B
 

• baes [bae̯s] rzecz. S.

1. szczyt

• bardugon ['baɾdugon] perfect: bardutan

1. pisać

• belmon ['belmon] rzecz. Z.

1. łańcuch

 Urnet luo buzdaro tolvio belma pryjātās! — Zniszczcie łańcuchu każdego niewolnika, którego zobaczycie!

• belmurtys [bel'muɾtys]  rzecz. S.

1. pan niewolników

Belmurtī ivestrās kesir pōnte jiōrinna — Powiedz panom niewolników, że przyjmę ich tutaj.

• beqes ['beqes] rzecz. S.

1. locha, samica świni

• bē [beː] 

1. na
2. na czymś, na górze
3. ponad czymś

• bēvilagon [beːviˈlagon] 

1. być niezbędnym

Lo ziry arlī jaelāt, jemēlo syt ziry mazemagon jemo bēvilza. — Jeśli chcecie to z powrotem, musicie sami to wziąć. 

• biarves [ˈbi͡aɾves] rzecz. S.

1. świętowanie
2. biarvī manaeragon - świętować

Yn aderī, mōrī, aōt māzīli se hēnkirī īlvi biarvī manaerili. — Lecz niedługo, gdy to wszystko będzie skończone, pójdziemy do Ciebie i razem będziemy świętować. 

• botagon [botagon]

1. cierpieć

Lodaor hēnkos vējose hae Astaprot Yunkai botilza. — W przeciwnym razie, Yunkai będzie cierpieć taki sam los jak Astapor.

• brāedāzma [braːe̯ˈdaːzma] rzecz. K.

1. brąz

• brāedion [ˈbraːe̯di͡on] rzecz. Z.

1. miedziak, miedź

• brōzagon [ˈbroːzagon] perfect: brōstan

1. nazywać się

• brōzi [ˈbroːzi] rzecz. K.

1. imię

• buzdari [buz'daɾi], buzdar [buz'dar] rzecz. 6. for.

1. niewolnik

Zaldrīzes buzdari iksos daor. — Smok nie jest niewolnikiem

• byllie ['bylli͡e] -ior przym. III

1. szósty 

• bȳre ['byːɾe] -ior

1. sześć 

• bȳrēpsa [byː'ɾeːpsa] 

1. sześćdziesiąt

• bȳrīblie [byː'ɾiːbli͡e] -ior przym. III

1. sześćdziesiąty   

 

Wszystkie wyjaśnienia skrótów znajdziecie TUTAJ.

Słownik

Słówka to najważniejszy element każdego języka, nie wyłączając oczywiście valyriańskiego. Poniżej znajdziecie słownik valyriańsko-polski. Jest to lista odnośników do poszczególnych liter, dzięki czemu korzystanie z niego powinno być prostsze i bardziej przejrzyste. Dodatkowo przygotowałam dla Was wyjaśnienia skrótów użytych w słowniczku oraz źródła, z których korzystałam. Jeżeli macie jakiekolwiek pytania, piszcie śmiało w komentarzach.

UWAGA: Słownik jest w czasie aktualizacji, niektóre sekcje mogą być jeszcze niedostępne. 

A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

U

V

W

X

Y

Z

Wszystkie słówka tłumaczyłam z języka angielskiego. Oryginał możecie znaleźć TUTAJ.

Poniżej znajduje się lista użytych skrótów oraz objaśnienie innych zabiegów tłumaczących dane słówko w słowniku. Aby dowiedzieć się więcej, kliknij na dany skrót.

rzecz. K. - rzeczownik odmiany księżycowej

rzecz. S. - rzeczownik odmiany słonecznej

rzecz. W. - rzeczownik odmiany wodnej

rzecz. Z. - rzeczownik odmiany ziemskiej

rzecz. O. - rzeczownik o obcym pochodzeniu

przym. I - przymiotnik grupy pierwszej

przym. II - przymiotnik grupy drugiej

przym. III - przymiotnik grupy trzeciej

Na przykład:

Mam nadzieję, że wszystkie odnośniki będą działać, oraz iż wszystko jest jasne i klarowne. Jakby coś się nie zgadzało lub było niezrozumiałe, dajcie mi znać.

Słownik - A

A 

• ābra ['aːbra] rzecz. K.

1. kobieta

•  ābrar ['aːbrar] rzecz. K.

1. wszystkie kobiety (jako ogół)
2. ludzkość, wszyscy ludzie
3. życie 

• ābrazȳrys [aːbra'zyːɾys] rzecz. S.
  
  
  1. żona

• adere [a'deɾe] przym. II
  
  
  1. śliski 
  2. gładki
  3. szybki

• aderī [a'deɾiː]
  
  
  1. niedługo

Yn aderī, mōrī, aōt māzīli se hēnkirī īlvi biarvī manaerili. — Lecz niedługo, gdy to wszystko będzie skończone, pójdziemy do Ciebie i razem będziemy świętować. 

• Aeliks ['ae̯liks] rzecz. S.
  
  
  1. Aeliks 

• āeksio ['aːe̯ksi͡o] rzecz. K.
  
  
  1. mistrz, pan

Āeksio yne ilīritas. — Pan się do mnie uśmiechnął.

• Aerys ['ae̯ɾys] rzecz. S.
  
  
  1. imię Aerysa Targaryena 

• ajomemēbagon [ajome'meːbagon]
  
  
  1. trwać

Vīlībāzma ajomemēbza, — Wojna trwa.

• angogon ['aŋgogon] perfect: angotan
  
  
  1. ugryźć

• ānogar ['aːnogar] rzecz. W.
  
  
  1. krew

Nyke Daenerys Jelmāzmo hen Targārio Lentrot, hen Valyrio Uēpo ānogār iksan. — Jestem Daenerys Zrodzona w Burzy, z Domu Targaryenów, krwi Starej Valyrii.

• aōha [a'oːha] przym. I
  
  
  1.  twój/twoja/twoje

• aōhon [a'oːhon] 
  
  
  1. twój/twoja/twoje

• aōhoso [a'oːhoso]
  
  
  1. jak chcesz
  2. jak sobie życzysz

• ao ['ao̯] 
  
  
  1. ty 

• arakhi [a'ɾaxi], arakh [a'ɾax] rzecz. O. 
  
  
  1. arakh (zakrzywiony miecz używany przez Dothraki) 

• arlie ['aɾli͡e] przym. III
  
  
  1. nowy

Jaehossi Uēpossi Arlȳssī. — Na Nowych i Starych Bogów. 

• arlī ['aɾliː] przysł. 
  
  
  1. znów
  2. z powrotem

Lo ziry arlī jaelāt, jemēlo syt ziry mazemagon jemo bēvilza. — Jeśli chcecie to z powrotem, musicie sami to wziąć. 

• Astapor ['astapor] rzecz. W.
  
  
  1. Astapor 

• atroksia [a'troksi͡a] rzecz. K.
  
  
  1. sowa 

• azandy [a'zandy] rzecz. K.
  
  
  1. krótki miecz

• azantyr [a'zantyr] rzecz. S.
  
  
  1. armia 

• azantys [a'zantys] rzecz. S.
  
  
  1. żołnierz
  2. rycerz

Morghot nēdyssy sesīr zūgusy azantys vestras. — Rycerz mówi, że nawet dzielny człowiek boi się śmierci.

Wszystkie wyjaśnienia skrótów znajdziecie TUTAJ.

Deklinacja cz.1

Deklinacja rzeczownika (dla przypomnienia: deklinacja to odmiana rzeczownika przez przypadki i liczby), czyli to co zapewne wszyscy z nas "kochają" już od podstawówki! Osobiście jako dziecko pałałam ogromną nienawiścią do polskiego, a zwłaszcza gramatyki. Jednak i Ty i ja musieliśmy to przeboleć i zrobimy to jeszcze raz - specjalnie dla Daenerys i innych niezwykłych postaci z PLiO!

Ze względu na złożoność tej kwestii w języku valyriańskim podzielę ten post na trzy części. Pierwszą z nich będzie stanowić ogólne przypomnienie przypadków i poznanie nowego, comitativusa, który nie jest spotykany w polskim, lecz występuje w ojczystym języku Targaryenów. Dalej wytłumaczę Ci pojęcie liczby gramatycznej i jej zastosowanie. Natomiast w trzeciej części zapoznasz się z faktyczną odmianą rzeczowników w valyriańskim. Może to wyglądać ciężko, ale nie taki diabeł straszny, jak go malują! Zapraszam do nauki!

Część I: Przypadki.

Niestety, pod tym względem valyriański jest trudny. Już samo występowanie przypadków w języku bardzo utrudnia jego naukę, ponieważ trzeba nauczyć się kolejnych regułek i zastosować je w mówieniu (o ile nie chcemy reprezentować sztuki mówienia typu "kupić chleb w sklep z brat"). Dodatkowo, podczas gdy w języku polskim mamy "tylko" 7 przypadków w valyriańskim jest ich o jeden więcej - 8. Ale nie ma się co martwić, w węgierskim mają 29 przypadków, ci to dopiero muszą mieć ciężko w życiu!

Na samym początku przypomnijmy sobie o co właściwie dokładnie chodziło z przypadkami. Zrobimy to na przykładzie popularnego słowa "kot".

Odmiana przez przypadki w języku polskim słowa "kot":

1. mianownik (kto? co?) - kot|koty

    przykład: Kot upolował mysz.

2. dopełniacz (kogo? czego?) - kota|kotów

    przykład: Ta miska jest kota.

3. celownik (komu? czemu?) - kotu|kotom

    przykład: Kupił karmę kotu.

4. biernik (kogo? co?) - kota|koty

    przykład: Widzę kota.

5. narzędnik ((z) kim? (z) czym?) - kotem|kotami

    przykład: - (wszelkie zdania, które mi wpadły do głowy nie mają sensu)

6. miejscownik (o kim? o czym?) - kocie|kotach

    przykład: Myślę o kocie.

7. wołacz (o!) - kocie!|koty!

    przykład: Kocie, chodź tutaj!

Dodatkowym przypadkiem w języku valyriańskim jest tzw. comitativus, z którym pewnie większość z Was (do niedawna włącznie ze mną) spotyka się po raz pierwszy. Odpowiada on na pytanie "z kim/z czym", lecz różni się on od naszego narzędnika (łac. instrumentalis). Podczas gdy w tym ostatnim mówimy o pewnych "instrumentach" do zrobienia czegoś, w comitativusie chodzi o to, z kim to robimy. Na przykład:

narzędnik: Zabił go ((z) czym?) nożem.

comitativus: Poszła na bal z (z kim?) bratem.

W języku polskim narzędnik i comitativus się pokrywają, lecz w valyriańskim nie. Dlatego zrozumienie ich jest podstawą do dalszej nauki języka. 

Część II: Liczba gramatyczna

Liczba gramatyczna - coś, co brzmi jakby było bardzo skomplikowane, a takie nie jest. Liczba gramatyczna, czyli po prostu coś co określa liczbę rzeczownika, czasownika itp.. W języku polskim mamy tylko liczbę pojedynczą oraz mnogą. Oczywiście, twórcy valyriańskiego musieli ten język utrudnić i dodać tzw. liczbę zbiorczą oraz paucal. I teraz pokrótce je omówię.

Liczba zbiorcza: czyli coś, co określa zbiór, ogół czegoś. Wzięcie czegoś za ogół, np. ludzkość (w ogóle), kobiety (w ogóle) itp. Tym samym, nasze znane valar morghulis (wszyscy muszą umrzeć): Valar oznacza ludzi w ogóle, coś wzięte jako całość. 

Paucal: czyli coś pomiędzy liczbą pojedynczą, a mnogą. W dosłownym znaczeniu: kilka. Kilka drzew, kilka kobiet itd. 

Ot, cała filozofia :) Skomplikowane to nie jest, jednak utrudnia naukę - w końcu więcej rzeczy do zapamiętania!

Część III: Deklinacja w valyriańskim.

Istnieją 4 sposoby deklinacji w języku valyriańskim. lunar, solar, aquatic i terrestrial, w zależności od ich rodzaju. Pochodzą one z języka angielskiego i oznaczają kolejno: księżycowy, słoneczny, wodny i ziemski. Tak też je będziemy nazywać, gdyż uważam że łatwiej nam, Polakom, zapamiętać coś w naszym ojczystym języku. 

W tej części omówię dwa pierwsze, czyli księżycowy i słoneczny. Wodnym i ziemskim zajmiemy się w dalszych postach. 

 

 

	ODMIANA KSIĘŻYCOWA ~ człowiek – vala ~
	l. pojedyncza	l. mnoga	paucal	l. zbiorcza
mianownik	vala	vali	valun	valar
dopełniacz	valo	valoti	valuno	valaro
celownik	valot	valoti	valunta	valarta
biernik	vale	valī	valuni	valari
miejscownik	valā	valoti	valunna	valarra
narzędnik	valosa	valossi	valussa	valarza
comitativus	valoma	valommi	valumma	valarma
wołacz	valus	valis	valussa	valarza
	l. pojedyncza	l. mnoga	paucal	l. zbiorcza

	ODMIANA SŁONECZNA ~ żeglarz – loktys~
	l. pojedyncza	l. mnoga	paucal	l. zbiorcza
mianownik	loktys	loktyssy	loktyn	loktyr
dopełniacz	lokto	loktoti	loktyno	loktyro
celownik	loktot	loktoti	loktynty	loktyrty
biernik	lokti	loktī	loktyni	loktyri
miejscownik	loktȳ	loktī	loktynny	loktyrry
narzędnik	loktomy	loktommi	loktyssy	loktyrzy
comitativus	loktomy	loktommi	loktymmy	loktyrmy
wołacz	loktys	loktyssys	loktyssy	loktyrzy
	l. pojedyncza	l. mnoga	paucal	l. zbiorcza

Co łączy grupę księżycową i słoneczną, że akurat je razem omawiam? W obu grupach znajdują się głównie rzeczowniki nieabstrakcyjne (np. kot, człowiek, wojownik) oraz ożywione (np. kobieta, dziecko, marynarz). Cała reszta zwykle ląduje w odmianie wodnej i ziemskiej (np. miłość, przyjaźń). Ułatwia to sprawę, czyż nie? :) Więcej reguł dotyczących przyporządkowania danych wyrazów znajdziesz TUTAJ.

Uff, to by było na tyle z deklinacji cz.1 :) Mam nadzieję, iż nie zniechęciło Was to do nauki oraz że wytłumaczyłam wszystko możliwie jak najlepiej. W razie pytań bądź zauważenia jakichkolwiek błędów, śmiało piszcie w komentarzach!