Liczebniki

W tym poście zajmę się liczebnikami. W części pierwszej krótko wyjaśnię zasady związane z liczbami w języku valyriańskim, natomiast w drugiej zajmiemy się faktycznym słownictwem związanym z liczeniem. Jak zawsze życzę fantastycznej zabawy w dogłębnym poznawaniu języka ojczystego Targaryenów ;)

                                Część I: Liczby

W valyriańskim występują 4 liczby: pojedyncza, mnoga, zbiorcza oraz tak zwany paucal. Myślę, że dwóch pierwszych wyjaśniać nie trzeba, gdyż występują w naszym rodzimym języku. Pewnie większość z nas nie spotkała się natomiast z liczbą zbiorczą, a tym bardziej z paucalem, więc poniżej przedstawiam krótkie wyjaśnienie obu pojęć.

Liczba zbiorcza: czyli coś, co określa zbiór, ogół czegoś. Wzięcie czegoś za ogół, np. ludzkość (w ogóle), kobiety (w ogóle, wszystkie) itp. Tym samym, nasze znane valar morghulis (wszyscy muszą umrzeć): Valar oznacza ludzi w ogóle, coś wzięte jako całość. 

 

Liczba zbiorcza często przyjmuje również całkowicie nowe znaczenie (np. muña "matka" → muñar "rodzice"), stanowiąc zupełnie odmienny wyraz od jego pojedynczego odpowiednika. Dlatego czasem są traktowane jako zupełnie odmienne słowa, ze swoją własną liczbą mnogą (np. azantys l.mn.: azantyssy "żołnierz" → azantyr l.mn.: azantyri "armia").

 

Dodatkowo istnieje tendencja, według której liczby zbiorcze słów odnoszących się do rodzaju żeńskiego po przekształceniu będą się odnosić do obu płci, np.:

 

muña "matka" → muñar "rodzice"  

ābra "kobieta" → ābrar "wszyscy ludzie" 

riña "dziewczynka" → riñar "dzieci"

 

Zwykle w valyriańskim słowa o tej odmianie mają końcówkę -r w mianowniku. Mimo to, nadal mają taki sam rodzaj jak ich odpowiednik w liczbie pojedynczej. 

Paucal: czyli coś pomiędzy liczbą pojedynczą, a mnogą. W dosłownym znaczeniu: kilka. Kilka drzew, kilka kobiet itd.  

 

Czasami mają specjalne znaczenia, np. tīkos, l.mn.: tīkossa "pióro" → tīkun l.mn.: tīkuni "skrzydło".

 

Wyrazy w paucal zwykle kończą się na -n w mianowniku. Mimo to, nadal mają taki sam rodzaj jak ich odpowiednik w liczbie pojedynczej. Paucal jest zdecydowanie rzadszy od powyżej wyjaśnionej liczby zbiorczej.

Część II: Słownictwo

	Liczebniki główne	Liczebniki porządkowe
1	mēre -ior, przym. II	ēlie -ior, przym. III
2	lanta -ys, -on, -or, przym. I	tȳne -ior, przym. II
3	hāre -ior, przym. II	saelie -ior, przym. III
4	izula -ys, -on, -or, przym. I	izunnie -ior, przym. III
5	tōma -ys, -on, -or, przym. I	tōmelie -ior, przym. III
6	bȳre -ior, przym. II	byllie -ior, przym. III
7	sīkuda -ys, -on, -or, przym. I	sīglie -ior, przym. III
8	jēnqa -ys, -on, -or, przym. I	jēnqelie -ior, przym. III
9	vōre -ior, przym. II	vollie -ior, przym. III
10	ampa indec.	amplie -ior, przym. III
11	mēre ampā	kūrie -ior, przym. III
12	lanta ampā	ñallie -ior, przym. II
13	hāre ampā -ior, przym. II	saelie ampā -ior, przym. III
14	izula ampā -ys, -on, -or, przym. I	izunnie ampā -ior, przym. III
15	tōma ampā -ys, -on, -or, przym. I	tōmelie ampā -ior, przym. III
16	bȳre ampā -ior, przym. II	byllie ampā -ior, przym. III
17	sīkuda ampā -ys, -on, -or, przym. I	sīglie ampā -ior, przym. III
18	jēnqa ampā -ys, -on, -or, przym. I	jēnqelie ampā -ior, przym. III
19	vōre ampā -ior, przym. II	vollie ampā -ior, przym. III
20	lantēpsa indec.	lantīblie -ior, przym. III
30	hārēpsa indec.	hārīblie -ior, przym. III
40	izulēpsa indec.	izulīblie -ior, przym. III
50	tōmēpsa indec.	tōmīblie -ior, przym. III
60	bȳrēpsa indec.	bȳrīblie -ior, przym. III
70	sīkudēpsa indec.	sīudīblie -ior, przym. III
80	jēnqēpsa indec.	jēnqīblie -ior, przym. III
90	vōrēpsa indec.	vōrīblie -ior, przym. III
100	gār indec.	gallie -ior, przym. III
121	gār mēri lantepsā
1000	pyrys rzecz. S.

Wyjaśnienia wszystkich skrótów znajdziecie TUTAJ.

Rodzaje

UWAGA! Zanim zaczniesz tę lekcję, dobrze byłoby przejrzeć post o deklinacji, który znajdziesz TUTAJ. 

Rodzaj gramatyczny, od którego zależy deklinacja w języku valyriańskim, jest niezwykle istotny. Pojęcie podstawowych zasad panujących nad rodzajem gramatycznym jest o tyle ważne, iż pomaga ono w dopasowaniu danego słowa do odpowiedniej kategorii deklinacji, dzięki czemu nie trzeba wszystkiego wkuwać. Zwykle wystarcza przypomnienie sobie pewnych regułek, które znajdziesz poniżej. 

Jak zwykle na początku postu wyjaśnię po krótce czym jest rodzaj gramatyczny. Jeżeli nie masz z tym problemu, możesz przejść od razu do części II, gdzie dokładnie wyjaśniam to zagadnienie w języku valyriańskim. I jak zawsze życzę miłej zabawy podczas lektury!

Część I: Czym jest rodzaj gramatyczny?

Rodzaj gramatyczny dzieli rzeczowniki na kilka kategorii. W języku polskim mamy trzy główne rodzaje: męski, żeński oraz nijaki. Od nich zależy odmiana przymiotnika (np. nie mówimy zielony maska, tylko zielona maska). 

Podobnie jest w języku valyriańskim, lecz tutaj dodatkowo w zależności od rodzaju gramatycznego dany wyraz dopasujemy do odpowiedniej grupy deklinacji, o której więcej możesz przeczytać w zakładce "Deklinacja" w górnym menu strony.

Część II: Rodzaje w języku valyriańskim.

Są cztery rodzaje w języku valyriańskim:

1. Księżycowy (hūrenkor qogror)
2. Słoneczny (vēzenkor qogror)
3. Ziemski (tegōñor qogror)
4. Wodny (embōñor qogror)

Zwykle większość rzeczowników rodzaju księżycowego kończy się na samogłoskę, słonecznego na -s, ziemskiego na -n, a wodnego na -r. Jednakże nadal istnieje znacząca ilość wyjątków od tej reguły. Przykładem są wszystkie rzeczowniki w paucal, czyli czymś pomiędzy liczbą pojedynczą, a mnogą (dokładniejsze wyjaśnienie znajdziesz TUTAJ), które kończą się na -n. Kolejnym przykładem są rzeczowniki zbiorowe, które kończą się na -r, niezależnie od ich rodzaju.

Można wyróżnić kilka luźnych zasad dotyczących tego, do jakiego rodzaju dany rzeczownik należy (lecz od tych reguł mogą znaleźć się wyjątki):

• Słowa oznaczające ludzi są zwykle rodzaju księżycowego lub słonecznego: vala "człowiek", abra "kobieta", muña "matka", quptys "poganin", zentys "gość", āeksio "mistrz", dohaeriros "niewolnik", itp.

• Zwierzęta dzienne zwykle znajdują się w odmianie słonecznej, np. gryves "niedźwiedź", zaldrīzes "smok," hobres "koza", ñombes "słoń", a te nocne w księżycowej, np. zokla "wilk", atroksia "sowa", kēli "kot"
• Turgon "robak" należy do rodzaju ziemskiego, zapewne dlatego że żyje sobie w ziemi :)

• Nazwy zawodów są zwykle rodzaju słonecznego: azantys "żołnierz", dārys "król", voktys "kapłan", loktys "marynarz", itp.

• Części ciała są zwykle rodzaju słonecznego, np. deks "stopa", kris "noga", relgos "usta", pungos "nos", naejos "pierś", itp.
• Wyjątkiem są: ōghar "włos", który jest rodzaju wodnego oraz ñōghe "ramię", które jest rodzaju księżycowego
• Ta zasada nie dotyczy jednak narządów wewnętrznych. Na przykład qablos "wątroba" jest rodzaju słonecznego, prūmia "serce" oraz iemny "żołądek" są rodzaju księżycowego, a kyndrir "jelita" są rodzaju wodnego

• Nazwy jedzenia oraz roślin są zwykle rodzaju ziemskiego, np. havon "chleb", parklon "mięso"

• Nazwy płynów oraz rzeczy z nimi związanych są zwykle rodzaju wodnego, np. iēdar "woda", ānogar "krew", embar "morze", qelbar "rzeka", nāvar "jezioro"
• averilla "wino" odmienia się według odmiany księżycowej, lecz należy do rodzaju wodnego 

• Nazwy wyposażenia wojskowego są zwykle rodzaju księżycowego, np. gelte "hełm", korze "miecz długi", azandy "miecz krótki"

• Nazwy metali są zwykle rodzaju ziemskiego, np. āeksion "złoto", gēlion "srebro", brāedion "miedź", korzion "żelazo"
• Brāedāzma jest rodzaju księżycowego, lecz tylko dlatego że ma przyrostek -āzma 

• Bardzo częste jest zjawisko, gdzie w przypadku wyrazów tworzących naturalne pary, np. tala "córka" ~ trēsy "syn", mają one ten sam rodzaj, lecz różną deklinację (lub vice versa).

W razie pytań bądź zauważenia jakichkolwiek błędów, śmiało pisz o tym w komentarzach!

Słownik - E

E

• ēdrugon ['eːdrugon] perfect: ēdrutan 

1. spać

Valar ēdrussis - Wszyscy muszą spać.

• eglie ['egli͡e] -ior

1.  wysoki

Voktys Eglie aōt gaomilaksir teptas. — Wysoki Kapłan dał ci misję. 

• egros ['egros] rzecz. S.

1. krawędź
2. miecz
3. ostrze

 

• egry ['egry] rzecz. K.

1. nóż

 

Vala egromy rōbir ezīmza. — Człowiek przedziela figę nożem.

 

• eleks ['eleks] rzecz. S.

1. ucho

 

• elēnar [e'leːnar] rzecz. W.

1. fala

 

• elēni [e'leːni] rzecz. K.

1. muzyka

 

• ēlie ['eːli͡e] -ior przym. III

1. pierwszy
2. podstawowy

 

• ēlī ['eːliː] 

1. pierwszy

 

Sparos ēlī morghūlilza? — Kto zginie pierwszy?

 

• emagon [e'magon] perfect: ēdan

1. mieć

 

• embar ['embar] rzecz. W.

1. morze

 

Olvie hen embraro tolmiot nykēlot avy ivestragon issa. — Ileż informacji muszę ci dostarczyć zza mórz.

 

• embōña [em'boːƞa] -ys -on -or przym.I

1. wodny

 

• endie ['endi͡e] -ior przym.III

1. zachodni

 

• ēngos ['eːŋgos] rzecz. S.

1. język (organ)
2. język (np. obcy)

 

Valyrio muño ēngos ñuhys issa. — Valyrian is my mother tongue.
Muño ēngos — język ojczysty
Quptenkos Ēngoso ȳdrassis? — Mówisz we Wspólnym Języku?

Quptenkos Ēngoso — Wspólny język

 

• enkagon ['eŋkagon]

1. być dłużnym

Dāervose jevosy yne enkot daor. — Nie jesteś mi dłużna za twoją wolność. 
 

• epagon [e'pagon] perfect: eptan

1. pytać
2. prosić

Skoros ynot epilu? — O co byś mnie poprosił?

 

• epses ['epses] rzecz. S.

1. samica kozy

 

• ērinagon [eːri'nagon]

1. wygrywać

 

• ezīmagon [e'ziːmagon] 

1. dzielić; +va - dzielić na

 

Vala egromy rōbir ezīmza. — Człowiek przedziela figę nożem.

 

Wszystkie wyjaśnienia skrótów znajdziecie TUTAJ.